زبان ارمنی

بخشی از نوشتارهای
سینما رقص تاریخ خط زبان ادبیات موسیقی	ن • ب • و

زبان ارمنی (به ارمنی: Հայերեն هایِرِن) یکی از زبان‌های هندواروپایی است که در منطقه قفقاز و به ویژه در کشور ارمنستان رایج است. این زبان با خط ویژه خود یعنی الفبای ارمنی که توسط مسروب ماشتوتس ابداع گردیده نوشته می‌شود. ارمنی شاخه‌ای مستقل از خانواده زبان‌های هندواروپایی است. زبان ارمنی دو گویش بزرگ اصلی دارد: ارمنی شرقی و ارمنی غربی. زبان رسمی کشور ارمنستان گویش ارمنی شرقی است. مجموع گویشوران به زبان ارمنی در جهان حدود ۹ میلیون نفر است.

ارمنی‌ها گروهی از اقوام هندواروپایی بودند که از راه بلغارستان به آناتولی کوچیدند و در شرق آناتولی با قوم اورارتو درآمیختند. اورارتوها همنژاد با گرجی و چچن‌های امروزی بودند. از این آمیزش قوم ارمنی پدید آمد که همه آن‌ها زبان هندواروپایی ارمنی را پذیرفتند و زبان اورارتویی منقرض شد.

درصد بسیار بالایی از واژگان زبان ارمنی از زبان‌های ایرانی وام گرفته شده است. به گونه‌ای که زبان‌شناسان نخست فکر می‌کردند که زبان ارمنی یکی از زبان‌های ایرانی است ولی با پژوهش بیشتر آشکار شد که ارمنی یک شاخه مستقل از زبان‌های هند و اروپایی است.

دیگر موضوعات

• ادبیات ارمنی

زبان گرجی

بخشی از نوشتارهای فرهنگ گرجی
آثار باستانی آشپزی ادبیات پوشاک تاریخ تئاتر خط خوشنویسی رسانه‌ها رقص زبان سینما مذهب معماری موسیقی ورزش هنر	ن • ب • و

گرجی
ქართული کارتولی
سخن‌گویان	گرجستان  ایران  اوکراین  جمهوری آذربایجان  ترکیه  روسیه  اسرائیل  ایالات متحده آمریکا
کل سخن‌گو	7000000 نفر [۱]
خانواده‌های زبانی	زبان‌های قفقازی زبان‌های کارتولی گرجی
رسم‌الخط	الفبای گرجی
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	گرجستان
تنظیم کننده	مقررات رسمی
کدهای زبان
ISO 639-1	ka
ISO 639-2	geo B	kat T
ISO 639-3	kat
یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد.

زبان گرجی (ქართული ენა, بصورت آوایی kʰɑrtʰuli ɛna) در شمار زبان‌های قفقازی و خانواده زبان‌های کارتولی یا قفقازی جنوبی است.این زبان که زبان مادری بیشتر گرجیان جهان بشمار می رود در کشور گرجستان مقام زبان رسمی را دارد.

مختصری درباره ی زبان گرجی

زبان گرجی در شمار زبان های قفقازی است و زبان‌های قفقازی به آن دسته از زبان ها گفته می شود که در منطقه ی قفقاز بین دریای سیاه و دریای خزر با آن ارتباط برقرار می شود . در حدود ۳۰ تا ۴۰ زبان در این منطقه ی جغرافیایی وجود دارد و همین تنوع زبانی در منطقه ای به این کوچکی امر قابل ملاحظه ای است .

زبان های قفقازی را از دیدگاه طبقه بندی منطقه ای می توان به سه دسته تقسیم کرد :

۱- منطقه ی شمال غربی قفقاز که شامل زبان های آبخاز - آدیقی می شود .

۲- منطقه ی شمال شرقی قفقاز که شامل زبان های ناخی – داغی می شود .

۳- منطقه ی جنوب قفقاز که شامل زبان های کارتولی (گرجی) می شود .

به گروه زبان های کارتولی زبان های ایبری نیز گفته می شود که این واژه نام گرجستان شرقی در زبان یونان بیزانس می باشد.

گروه کارتولی شامل زبان های : گرجی ، مگرلی ، لاز و سوان است . زبان گرجی به زبان ادبی و علمی از زبان های کارتولی اطلاق می شود و زبان شناخته شده رسمی کشور گرجستان می باشد . لهجه های زبان گرجی به دو گروه لهجه های شرقی و غربی تقسیم می شود که البته تفاوت عمده ای وجود ندارد .^[۲]

خط گرجی

کتابی از ایلیا چاوچاوادزه به خط و زبان گرجی

یکی از قدیمی ترین سیستم های نوشتاری جهان خط گرجی است . بر اساس روایات تاریخی که در کتاب باستانی سرگذشت کارتیل آمده است ، خط گرجی در دوره ی استقرار دولت گرجستان شرقی یا همان ایبریا در ۴ قرن پیش از میلاد حضرت عیسی (ع) اختراع شده است و گفته می شود که پارناواز اولین پادشاه کارتیل (گرجستان شرقی) الفبا را اختراع کرد . ولی با استناد به آثار مکتوب گرجی که در دست پژوهشگران قرار دارد ، تاریخ موثق نوشتار گرجی به قرن ۴ میلادی باز می گردد.

قدیمی ترین سنگنبشته ی گرجی به وسیله ی کوربو باستان شناس ایتالیایی در فلسطین کشف شد و تاریخ کتابت آن در حدود سال ۴۳۳ میلادی تعیین گردیده است . در سرزمین گرجستان قدیمی ترین اثر خطی سنگنبشته ای است که بر دیوار کلیسای بولنیسی واقع در جنوب گرجستان وجود دارد و تاریخ کتابت آن به سال ۴۹۲ میلادی تخمین زده شده است . باید در نظر داشت که در اکتشافات اخیردر ایالت کاختی گرجستان اشیایی به دست آمده است که درحدود ۱ قرن پیش از میلاد حضرت عیسی (ع) بر روی آن ها جملات کوتاهی به زبان گرجی نوشته شده است .^[۳]

الفبای گرجی

الفبای گرجی نتیجه ی تطور الفبایی است که از قرون وسطی در گرجستان رایج بود . الفبای گرجی دارای ۳۳ حرف است که به صامت و مصوت تقسیم می شود . در زبان گرجی ۵ مصوت (ა–ე–ი–ო–უ) و ۲۸ صامت وجود دارد و از چپ به راست نوشته می شود.

حروف الفبا

همانگونه که در جدول مشاهده می شود ، حروف الفبای گرجی به همان صورت که در واژه ها نوشته می شود تلفظ می شوند و این یکی از خصوصیاتی است که خواندن زبان گرجی را آسان ساخته است و به همین دلیل است که تنوعی از مصوت ها در این زبان وجود دارد . مثلاً در زبان فارسی آوای «Z» به اشکال «ذ،ز،ض و ظ» ممکن است . اما در زبان گرجی برای هر آوایی یک حرف الفبا وجود دارد .

آن دسته از حروفی که مشابه فارسی ندارند :

1 - صامت «კ» مشابه فارسی ندارد و تقریباً مانند حرف «ქ» است ، با این تفاوت که باید بدون دَمِش تلفظ شود .

2 - صامت «პ» مشابه فارسی ندارد و تقریباً مانند حرف «ფ» است ، با این تفاوت که باید بدون دَمِش تلفظ شود .

3 - صامت «ტ» مشابه فارسی ندارد و تقریباً مانند حرف «თ» است ، با این تفاوت که باید بدون دَمِش تلفظ شود .

4 - صامت «ღ» مشابه فارسی ندارد و از ترکیب دو صامت «غ» (عربی) و «გ» پدید می آید .

5 - صامت «ც» مشابه فارسی ندارد و از ترکیب دو صامت «თ» و «ს» پدید می آید .

6 - صامت «ძ» مشابه فارسی ندارد و از ترکیب دو صامت «დ» و «ზ» پدید می آید .

7 - صامت «წ» مشابه فارسی ندارد و از ترکیب دو صامت «ტ» و «ს» پدید می آید .

8 - صامت «ჭ» مشابه فارسی ندارد و از ترکیب دو صامت «ტ» و «შ» پدید می آید .

جهت کسب اطلاعات بیشتر پیرامون تلفظ دقیق الفبای گرجی می توانید به لینک های زیر مراجعه نمایید :

نمونه زبانی

ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر :

به زبان گرجی:

ყველა ადამიანი იბადება თავისუფალი და თანასწორი თავისი ღირსებითა და უფლებებით. მათ მინიჭებული აქვთ გონება და სინდისი და ერთმანეთის მიმართ უნდა იქცეოდნენ ძმობის სულისკვეთებით.

آوانگاری لاتین:

Qvela adamiani ibadeba t'avisup'ali da t'anascori tavisi ġirsebit'a da uplebebit'. Mat miničebuli ak'vt' goneba da sindisi da ert'manet'is mimart' unda ik'c'eodnen żmobis suliskvet'ebit'.

ترجمه به فارسی:

همه افراد بشر آزاد بدنیا می آیند و حیثیت و حقوقشان باهم برابر است.همه‌شان اندیشه و وجدان دارند و باید در برابر یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.

۲۰۱۱

دیگر موضوعات

• گرجی
• گرجستان
• گرجیان ایران
• خط گرجی
• مردم گرجی
• رقص گرجی
• قفقاز

زبان لری

زبان لُری زوون لوری
گویشگاه‌ها:	ایران، غرب و جنوب غرب  عراق، مناطق شرقی[۱]  عمان، بخش‌های محدودی از مناطق شمالی[۲]
شمار گویشوران:	—
خانواده:	هندواروپایی زبان هند و ایرانی زبان ایرانی    زبان ایرانی غربی     زبان‌های ایرانی جنوب غربی      گویش‌های لری[۳] [۴][۵]       زبان لُری
کد زبان
ISO 639-1:	هیچ
ISO 639-2:	–
ISO 639-3:	ldd
یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد.

زبان لُری توسط مردم ساکن و مهاجر منطقه بزرگی در غرب و جنوب ایران، حداقل از نیمه جنوبی استان همدان، لرستان، خوزستان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، استان فارس، استان بوشهر و استان اصفهان تکلم می‌شود. این زبان در کنار فارسی به شاخه جنوبی زبان‌های ایرانی غربی تعلق دارند. ^[۶][۷] گویش‌های لری خود به دو گروه متمایز متناظر با تمایز بین لر بزرگ و لر کوچک تقسیم می‌شوند. ^[۸]

این گویش‌ها نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان فارسی هستند.^[۹] زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی میانه است ^[۱۰] و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد.^[۱۰]. ریشه زبانهای ایرانی لری-بختیاری مانند زبان فارسی به پارسی میانه(پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان(زبان هخامنشیان) برمی‌گردد.^[۱۱]
ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبان‌های ایرانی در منطقه کنونی لرستان در تاریخ باستان از سوی ناحیه پارس صورت گرفته و نه از سوی ناحیه ماد.^[۱۲][۱۳] زبان‌شناسانی دیگر لری را یک پیوستار زبانی از گویش‌های ایرانی جنوب غربی بین گونه‌های فارسی و کردی دانسته‌اند،^{[۱۴] [پیوند مرده]} که میان مردم لُر در غرب و جنوب غرب ایران رایج است و خود از سه گویش جدا تشکیل می‌شود که عبارتند از گویش لری خرم‌آبادی، بختیاری و لری جنوبی (کهگیلویه و ممسنی و بویراحمدی) و در دو سوی پیوستار با انواعی از زبان‌های کردی و فارسی شانه به شانه‌است.^[۱۴]به عبارت دقیق تر این خانواده یک گروه جدا اما مرتبط از چند زیر گروه پیوسته از ایلات و طوایف است، شناخته شده‌ترین این گروهها عبارتند از لر کوچک و بختیاری، بویراحمد، کهگیلویه و ممسنی (چهار گروه اخیر لر بزرگ را تشکیل می‌دهند.^[۱۵]

گویش‌های لُری

مردم لر حدود هشت میلیون نفر جمعیت دارند ^{[۱۶][پیوند مرده]} که گویش لری را با تفاوت‌های اندک از یکدیگر صحبت می‌کنند. ^[۱۷] گویش لری یکی از گویش‌های جنوب غربی ایران به شمار می‌آید و می‌توان آن را در یک الگو کلی به چهار دسته تقسیم کرد که عبارتند از:

• لری بختیاری
• لری بویراحمدی
• لری ثلاثی
• لری خرم‌آبادی

جغرافیای گویش های لُری

گستردگی مناطق لُرنشین خاورمیانه

دانشنامه ایرانیکا جغرافیای گویش‌وران لر را از نیمه جنوبی استان همدان تا خوزستان و استان فارس بیان می‌کند. جدا از تقسیم مردم لر به دو گروه لرهای بزرگ و لرهای کوچک، گویش لری را می‌توان به دو دسته لری شمالی و جنوبی تقسیم کرد و رودخانه دز را می‌توان به نوعی مرز دو دسته لری شمالی و جنوبی دانست که لری شمالی به زبان کردی نزدیکتر است اما در هر حال زبان لری و گویش‌های مختلف آن شاخه‌ای از گویش‌های ایرانی جنوب غربی است. ^[۱۸] به طور دقیق تر می‌توان گویش‌های لری را به مناطق جغرافیایی زیر تقسیم کرد:

۱. لری بختیاری: استان چهار محال و بختیاری، قسمت اعظم خوزستان، شرق لرستان^[۱۸] و قسمتهای غربی و جنوبی استان اصفهان.

۲. لری ثلاثی: بروجرد، ملایر، نهاوند، تویسرکان،^[۱۸] شازند و بخش‌هایی از کنگاور از استان کرمانشاه.^[۱۹]

۳. لری ممسنی: نورآباد ممسنی، سپیدان، کازرون و قسمت هایی ازمرودشت.^[۱۸]

۴. لری کهگیلویه و بویراحمدی: استان کهگیلویه و بویراحمد، گناوه، دیلم و دشتستان تا رامهرمز.^[۱۸]

۵. لری میانی: خرم‌آباد، دورود، پلدختر، دوره، اندیمشک، شوش،^[۱۸] دره شهر، آبدانان، دهلران، ملکشاهی و قسمتهایی از استان قزوین^[۱۹] و شهرهای خانقین، بدره، مندلی از کشور عراق که دانشنامه ایرانیکا آن را غربی‌ترین محدوده گویش‌وران لر می‌نامد.^[۱۹]

۶. لرهای کمزاری: کشورعمان و جزیرهٔ مسندم.^{[۲۰][۲۱][۲۲]}

گویشوَران لُری

پراکندگی گویش‌وران لر در امتداد رشته کوه زاگرس در غرب کشور ایران و به طور دقیق‌تر از زاگرس میانی تا سواحل خلیج فارس و در غرب تا حدود بین النهرین است.^[۱۹] بیشترین جمعیت گویش‌وران لر در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است اما جمعیت قابل ملاحظه‌ای از لرزبان‌ها در مناطقی از جنوب استان ایلام، غرب استان فارس و اصفهان و استان بوشهر ساکن هستند.^[۱۹] اما برخی از لرزبان‌ها در مناطقی از ایران پراکنده‌اند که علت این پراکندگی به طور عمده مسائل سیاسی به خصوص در زمان حکومت رضاشاه پهلوی صورت گرفته و از آن جمله می‌توان به لرزبان‌هایی که به استان‌های قزوین، قم و کرمان تبعید شده و هم اکنون بخشی از گویش‌وران لر به شمار می‌آیند اشاره کرد.^[۱۹]
دزفولی و شوشتری نیز با اینکه به عنوان گویشی از زبان فارسی مطرح اند، به لری شبیه تر اند. ^[۱۸][۱۹]
هر چه از سمت میانه زاگرس به جنوب و سواحل خلیج فارس حرکت کنیم گویش‌وران لر به زبان فارسی بیشتر نزدیک می‌شوند و هر چه به سمت زاگرس میانی و شمالی و به طور خاص مناطق کردزبان حرکت کنیم واژه‌ها و شباهت‌های واجی بیشتری میان گویش‌وران لر و گویش‌وران کرد خواهیم داشت و لری خرم‌آبادی نمونه‌ای از نزدیکترین گویش‌های لری به زبان کردی است.^[۱۹] برای مثال استان ایلام در میان دو زبان لری خرم‌آبادی و لکی قرار گرفته است و تشخیص مرز هر زبان و گویش پیچیده است. اما به طور حتم می‌توان ساکنان نیمه جنوبی استان ایلام را لر زبان دانست.^[۱۹]

گمان‌های غیر زبان‌شناسان

نام گویش لری در کتابهای تاریخی قدیمی نیامده‌است و ظاهراً گویش مردمان این ناحیه گویشی از زبان پهلوی در نظر گرفته شده‌است. پیش از بررسی‌های زبان‌شناسی نوین، برخی نویسندگان بر پایه حدس، گویش لُری را با زبان‌های کردی تبار مربوط می‌دانستند. برای نمونه دهخدا در لغت نامه دهخدا، لر (و یا لور) را نام عشیرتی بزرگ از عشایر کرد می‌داند:

گروهی از کردها در کوههای میان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند.^[۲۳]

یا دکتر پرویز ناتل خانلری گویش‌های لری و بختیاری را نزدیک به زبان کردی گمان برده‌است و در این خصوص می‌نویسد: «در کوهستان بختیاری و قسمتی از مغرب استان فارس ایلهای بختیاری و ممسنی و بویراحمدی به گویش‌هایی سخن می‌گویند که با کردی خویشاوندی دارد، اما با هیچیک از شعبه‌های آن درست یکسان نیست، و میان خود آنها نیز ویژگی‌ها و دگرگونی‌هایی وجود دارد که هنوز با دقت حدود و فواصل آنها مشخص نشده‌است. اما معمول چنین است که همه گویش‌های بختیاری و لری را جزو یک گروه بشمارند.»^{[۲۴] [پیوند مرده]}

بر پایه گمانی دیگر از میان تمام اقوام آریایی لرها از نظر سازمان زبانی رابطه تنگاتنگی با کردی زبانان و فارسی زبانان دارند در حالیکه برخی پژوهشگران بیان داشته‌اند که لرها از کردها منشعب می‌شوند. اما برخی دیگر از پژوهشگران معتقدند که لرها از قدیم‌الایام گروهی مستقل بوده‌اند گرچه از دو همسایه فرهنگی خویش تاثیر پذیرفته‌اند.^[۱۴]گرچه لرها از نظر زبانی آشکارا با فارسی مرتبط هستند اما کارشناسان در این باره اختلاف نظر دارند که لری و فارسی از فارسی باستان منشعب شده‌اند یا از فارسی میانه، لری همچنین با کردی مرتبط می‌باشد این ارتباط در گویش‌های شمالی لری بیشتر نمودار است. گویش‌های لری یک پیوستار زبانی مابین دو قطب فارسی و کردی هستند.^[۱۴]

زبان ترکی آذربایجانی

ترکی آذربایجانی
Azərbaycan dili (خط لاتین) تورکجه (خط فارسی-عربی)
تلفظ	azærbajdʒan dili
سخن‌گویان	ایران، آذربایجان، ترکیه، ارمنستان، گرجستان، روسیه، افغانستان، عراق، ترکمنستان، سوریه[۱]
کل سخن‌گو	۲۴ - ۳۵ میلیون [۲][۳][۴]
خانواده‌های زبانی	ترکی اوغوز اوغوز غربی ترکی آذربایجانی
رسم‌الخط	لاتین و سریلیک در جمهوری آذربایجان و روسیه، فارسی-عربی در ایران.
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	جمهوری آذربایجان  روسیه - یکی از زبان‌های رسمی داغستان.
تنظیم کننده	مقررات رسمی
کدهای زبان
ISO 639-1	az
ISO 639-2	aze
ISO 639-3	aze – Macrolanguage individual codes: azj – آذربایجانی شمالی azb – آذربایجانی جنوبی
یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد.

بخشی از مقاله‌های مرتبط با مردم آذری
فرهنگ
معماری • هنر • آشپزی رقص • لباس • فولکوریک • ادبیات زبان • موسیقی • تئاتر • دین
بر حسب مناطق زندگی
ایران • جمهوری آذربایجان • گرجستان ترکمنستان • آمریکا • روسیه (داغستان) ترکیه • فرانسه • ارمنستان • بریتانیا بلاروس • قزاقستان • قرقیزستان • ازبکستان کانادا • آلمان • اوکراین • خارج از کشور
آزارها
وقایع مارس • ژانویه سیاه کشتار خوجالی اخراج از ارمنستان
درگاه آذربایجان  ن • ب • و

زبان ترکی آذربایجانی (به ترکی آذربایجانی: آذربایجان تورکجه‌سی و با خط لاتین شده Azərbaycan Türkcəsi و یا Azərbaycan dili) زبانی از خانواده زبان‌های ترکی است که توسط مردمان آذری در قفقاز و خاورمیانه عمدتاً در آذربایجان و سایر مناطق آذربایجانی‌نشین ایران و جمهوری آذربایجان تکلم می شود. این زبان در جمهوری آذربایجان زبان رسمی و در داغستان یکی از زبان های رسمی مصوب فدراسیون روسیه است. زبان ترکی آذربایجانی بخشی از شاخه زبان‌های اغوز زبانهای ترکی است و به ترکی قشقایی و ترکمنی بسیار نزدیک است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان گفتاری همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان^[۵] و داغستان^[۶] رایج است. زبان ترکی آذربایجانی بطور قابل توجهی تحت تاثیر زبان عربی به ویژه در لغات، سیستم آوایی و گرامر قرار گرفته و در ایران علاوه بر زبان عربی، بشدت از زبان فارسی نیز تاثیر پذیرفته است.^[۷][۸]

این زبان در زبان‌ها و موقعیت‌های مختلف به نام‌های مختلفی نامیده می‌شود، ازجمله: ترکی^[۹]، تورکی ^[۹]، تورکو ^[۱۰] ، تورکجه، آذربایجانی، ترکی آذربایجانی، آذری و ترکی آذری.

گروه‌بندی زبانی

ترکی آذربایجانی زیرشاخهٔ زبان‌های ترکی‌تبار و زبان اکثر مناطق ترک‌نشین ایران از جمله آذربایجان است.

سایر زیرشاخه‌های مختلف زبان ترکی موجود در ایران عبارتند از :

• - ترکی قشقائی
• - ترکمنی
• - ترکی خلجی
• - ترکی خراسانی
• - ترکی شاهسونی
• - ترکی سنقری
• - ترکی افشاری

زبان ترکی آذربایجانی به صورت دوطرفه، توسط ترکمن‌ها و ترک‌ها (شامل ترکی استانبولی و لهجه‌های گفتاری نظیر زبان ترکی قبرسی، ترکمن‌های عراق و قشقایی) قابل فهم است.^{[۱۱] [۱۲]}

شمار گویشوران

در مورد شمار سخنگویان به زبان ترکی آذربایجانی، اتفاق نظر وجود ندارد و برآوردها متفاوت است. بنیان این تفاوت، عدم ارائهٔ آمار رسمی از سوی دولت ایران است. تمامی ارقام ارائه‌شده بر اساس تخمین است.

منابع پژوهشی جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران را ۱۵ میلیون نفر ذکر می‌کنند.^[۱۳][۱۴]

کتابچهٔ سازمان سیا بنابر تخمینی که آمریکا در سال ۱۹۴۳ در مورد اقوام ایران انجام داده‌است، شمار سخن‌گویان ترکی آذربایجانی را ۲۴٪ تخمین زده‌است . (با در نظر گرفتن قشقایی‌ها). تخمین دانشنامهٔ زبان کمبریج ^[۱۵] برای سال ۱۹۸۶، ۱۲ میلیون در کل و ۷ میلیون در ایران (۱۵٪) بوده‌است (با احتساب قشقایی‌ها). دانشنامهٔ بین‌المللی زبانشناسی ^[۱۶] نیز در تخمین سال ۱۹۸۶، تعداد سخنگویان به این زبان در ایران را ۷۷۶۰۰۰۰ نفر (۱۶٪ درصد) براورد می‌کند که به تخمین دانشنامهٔ زبان کمبریج بسیار نزدیک است.

سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ جمعیت ترک‌زبانان جمهوری آذربایجان را ۹۰٫۳٪ از مردم آن کشور گزارش کرده‌است. ^[۱۷]

سایت اتنولوگ جمعیت ایرانیان آذری را ۱۵٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر اعلام کرده است.^[۱۸]

تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن

در سده ۱۹ میلادی افرادی مسئلهٔ تغییر الفبای ترکی آذربایجانی را مطرح کردند. میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۸۷۸) و جلیل محمد قلی‌زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروههای دیگر از جمله برخی فرهنگیان و روحانیان روبرو شد.صرف نظر از دغدغهٔ روحانیان که معتقد بودند تغییر خط ارتباط مردم را با قرآن و دیگر متون دینی قطع خواهد کرد برخی اهالی فرهنگ اعتقاد داشتند که خط بخشی از هویت هر قوم را تشکیل می دهد و از آنجاییک چند صد سال است که تمام متون ادبی ترکی و هزاران هزار کتاب در این خط تالیف شده‌اند تغییر خط به نوعی یک گسستگی فرهنگی به وجود خواهد آورد. این مسئله در دورهٔ بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸-۱۹۱۹) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌شد؛ ولی خط عربی هنوز به کار گرفته می‌شد. در سال ۱۹۲۴ نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند.

تغییر به الفبای لاتین (۱۹۲۶)

در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس ترک‌شناسی در باکو بر‌گزار شد. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفادهٔ تمام ترک‌زبانان آذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری کمال پاشا رفرم خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای لاتین جایگزین الفبای عثمانی (عربی) گردید. در همین سال کمیته‌ای به نام یئنی اَلیفبا (الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوری‌های ترک‌زبان اتحاد جماهیر شوروی (آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.

تغییر به الفبای سیریلیک

کاربرد خط سیریلیک برای ترکی آذربایجانی (۱۹۹۱ - ۱۹۳۹)^[۲۱]

در سال ۱۹۳۹ الفبای لاتین کنار گذاشته شده و خط سیریلیک روسی جایگرین خط لاتین گردید. همچنین تدریس زبان روسی در تمام مدارس اجباری اعلام شد. سیاست تجزیه کردن ملتها و ممانعت از احساسات ملی‌گرایانه می‌تواند از دلایل تغییر دوبارهٔ خط در این دوره و عدم هماهنگی بین گروههای زبانی مشترک در تدوین الفبای جدید باشد. ترس استالین که ازاتحاد و قدرت گرفتن دوبارهٔ مسلمانان -که اغلب آنها ترک بودند- سرکوب زبانهای غیرروس در محدودهٔ جغرافیای اتحاد شوروی با جایگزینی زبان روسی به شدت ادامه یافت که تا سقوط این اتحادیهٔ در ۱۹۹۱ ادامه داشت؛ ولی بعضی از این جمهوریها پس از استقلال خود در سال ۱۹۹۱ الفبای خود را دوباره به لاتین بر گرداندند.^{[نیازمند منبع]}

آثار مکتوب زیادی به زبان آذربایجانی با الفبای عربی بر جای مانده‌است که تمامی این کتب هنوز به خط لاتین در دسترس نیستند. خط لاتین آذربایجانی با چند حرف اضافه (x,q،ə) یعنی (اَ، ق، خ) اندکی با خط لاتین ترکی استانبولی متفاوت است. در ایران زبان آذربایجانی با الفبای عربی نوشته می‌شود. البته از الفبای لاتین نیز بعضاً در اینترنت استفاده می‌شود. در حال حاضر زبانهای ترکی که از الفبای لاتین استفاده می‌کنند، عبارتند از ترکی آذربایجانی (جمهوری آذربایجان)، ترکی ترکیه، ترکمنی، قزاقی، ازبکی، اویغوری(بخشا) و تاتاری.

زبان‌های ایرانی

گستره و شاخه‌های زبان‌های ایرانی؛ فارسی، کردی، پشتو، بلوچی، لری، و...

زبان‌های ایرانی یکی از شاخه‌های زبان‌های هندوایرانی از خانواده بزرگ زبان‌های هندواروپایی را تشکیل می‌دهد. منظور از اصطلاح زبان‌های ایرانی یا زبان‌های ایرانی‌تبار، گروهی از زبان‌ها است که همگی ریشه در یک زبان باستانی به نام زبان نیا-ایرانی داشته‌اند و به معنی زبان‌های مرتبط با واحد سیاسی کشور امروزی ایران نیست.

زبان های ایرانی یک ریشه مشترک باستانی دارد و به گویش های مختلف و هر گویش به لهجه های مختلف استعمال می شود. این زبان ها از آرامی باستان بسیار وام گرفته است. بعضی از گویش های زبان ایرانی به خاطر تفاوتهای ظاهری در نحوه استفاده از عبارات و ترکیب ها، امروزه خود به عنوان یک زبان نام برده می شوند.

مهمترین زبان‌ها و گویش های ایرانی امروزی عبارتند از: فارسی (پارسی ، دری، یا تاجیکی)، مازنی، کردی، پشتو، بلوچی، لری، لکی، زازاکی، گیلکی، تالشی، تاتی و آسی

امروزه زبان‌های ایرانی بیشتر با خط‌های عربی، لاتین، و سیریلیک نوشته می‌شوند. زبان‌های ایرانی با زبان عربی و زبان‌های ترکی تاثیر متقابل بسیاری داشته‌اند.

زبان‌های ایرانی بیشتر در کشورها و مناطق ایران، افغانستان، تاجیکستان، باختر پاکستان، کردستان ترکیه، کردستان عراق، و بخش‌هایی از آسیای میانه و قفقاز روایی دارد.

سه زبان از زبان‌های ایرانی به عنوان زبان رسمی هم اکنون در چهار کشور استفاده می‌شود. این زبان‌ها عبارت اند از فارسی در ایران و تاجیکستان، فارسی و پشتو در افغانستان و کردی در عراق.

براورد می‌شود که امروزه حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تن به زبان‌های ایرانی سخن بگویند^[۱]. بنیاد تابستانی زبان‌شناسی (SIL International) در سال ۱۳۸۴ برآورد کرده‌است که امروزه به حدود ۸۷ گونه از زبان‌های ایرانی سخن گفته می‌شود؛ که شمار سخنوران بزرگترین این زبان‌ها به طور تخمینی عبارتند از: فارسی (۱۱۰ میلیون تن)،^[۲] پشتو (۴۱ - ۶۰ میلیون تن)^{[۳] [۴]}، لری (۱۰ میلیون تن)،تبری و گیلکی (7 میلیون تن) ، کردی (۲۵ میلیون تن)، و بلوچی (۷ میلیون تن).

نمودار زبان‌های هندواروپایی

پیشینه

دوره باستان که از آغاز تا انقراض شاهنشاهی هخامنشی، تقریباً از سده بیستم تا حدود چهارم و سوم پیش از میلاد را دربرمی‌گیرد. از زبان‌های ایرانی باستان چهار زبان آن شناخته شده‌است: مادی، سکایی، اوستایی و پارسی باستان . از زبان مادی و سکایی که یکی در غرب ایران و منطقه فرمان روایی ماد و دیگری در شمال، از مرزهای چین تا دریای سیاه، از جمله بین اقوام پارت و ساکنان سغد، رایج بوده، تنها کلمات و عباراتی در آثار دیگران برجای مانده‌است. اما از زبان‌های اوِستایی و پارسی باستان مدارک بسیار در دست است. زبان اوِستایی، گویش مردم اطراف دریاچه هامون در سیستان بوده و زرتشت کتاب خود را به این زبان نوشته‌است.

پارسی باستان زبان مادری و زبان میهن اصلی خانواده و دودمان هخامنشی بوده‌است. نخستین شواهد نوشتاری از این زبان، سنگ‌نبشته بیستون است که تاریخ آن به قرن ششم پیش از میلاد برمی گردد. درهمین زمان لهجه‌های دیگر ایرانی باستان نیز وجود داشته که پا به پای چهار زبان مهم دوران باستان مراحل تکاملی را می‌پیموده‌است، مانند زبان‌های بلخی، سغدی، پارتی و خوارزمی.

زبان‌های ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. زبان‌های ایرانی باستان
2. زبان‌های ایرانی میانه
3. زبان‌های ایرانی نو (شرقی و غربی)^[۵]

این دسته‌بندی مطلقاً از لحاظ زمانی نیست، بلکه از نظر زبان‌شناسی هم هست.

ایرانی باستان

زبان نیاایرانی نیای مستقیم این دسته از زبان‌های ایرانی است.

از جمله زبان‌های این دسته عبارت‌اند از زبان‌های اوستایی (که بیشتر از طریق متون اوستا به ما رسیده است)، فارسی باستان (که بیشتر از طریق کتیبه‌های هخامنشی به ما رسیده است)، سکایی باستان، و مادی (که فقط چند واژهٔ آن، آن هم از طریق چند وام‌واژه در فارسی باستان و چند واژهٔ ذکر شده در منابع یونانی به ما رسیده است).